Er is een tijd voor en een tijd na het coronavirus. Door het virus is onze maatschappij abrupt tot stilstand gekomen. Hoe lang het gaat duren kan niemand zeggen, maar één ding is zeker: we gaan de draad weer oppakken en de rol die de technieksector daarbij gaat spelen wordt steeds belangrijker. Vlak voor de uitbraak van het virus presenteerde Techniek Nederland de scenariostudie SCENARIO2040. En hoe groot de impact van het virus ook is op onze economie; de geschetste scenario’s blijven reëel.

Auteur: Gerrit Tenkink

De studie, uitgevoerd door Panteia en De Ruijter Strategie in opdracht van Techniek Nederland en in samenwerking met de partners OTIB, ISSO en TVVL, beschrijft twee mogelijke scenario’s. Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, zegt in zijn voorwoord dat de sector vooral verbinding moet zoeken met andere sectoren. ‘De techniek kan blijven floreren als we onze plaats veroveren in bestaande en nieuwe ketens. De scenario’s helpen ons bij het bepalen van de strategie van de technische sector. Het is van belang dat we niet alleen in discussie gaan met onze leden, maar juist ook met onze strategische partners en stakeholders’, zo laat Terpstra in het voorwoord weten.

SCENARIO2040 is een vervolg op CONNECT2025. Dit rapport werd in 2018 gepresenteerd en met veel belangstelling ontvangen, zowel binnen als buiten de sector. Daar waar CONNECT2025 meer aandacht had voor ontwikkelingen op basis van bestaande technieken, gaat SCENARIO2040 verder en kijkt het naar ‘grotere’ uitdagingen in de samenleving, zoals de ecologische grenzen, de toename van de wereldbevolking en het verdwijnen van de ‘oude’ banen door de opkomst van de computertechnologie en de robotisering.

Vijfde industriële revolutie
In 2040, zo is de verwachting, zijn we aangeland in de vijfde industriële revolutie. De computers zijn slimmer dan mensen en nemen ons veel complexe taken uit handen en kunnen ons leven vergemakkelijken. Computers verwerken in kort tijd complexe berekeningen en de beschikbare informatie is direct voorhanden. Artifical Intelligence (AI) is overal, ook in de zorg, waarbij de techniek radiologen en artsen helpt bij het analyseren van de beste behandelmethode bijvoorbeeld in het geval van kanker. Verder zijn robots inzetbaar voor de voedselindustrie, door bijvoorbeeld te bepalen welke planten extra voeding of water nodig hebben. Ook de nanotechnologie is veelbelovend, waarbij sprake is van zelfhelende materialen of materialen met antibacteriële of afstotende eigenschappen. Verder zijn ingrijpende ontwikkelingen te verwachten op het gebied van neurotechnologie en gentechnologie.

Energiebehoefte
De energiebehoefte zal ingrijpend veranderen als gevolg van de transitie naar een duurzame energieopwekking. De totale kosten voor windenergie (grotendeels offshore) zullen afnemen, terwijl zonnepanelen beter gaan presteren. Ook gaan we in toenemende mate gebruik maken van geometrie en WKO (warmte- en koudeopslag). De accu aan huis wordt gemeengoed, terwijl we steeds beter in staat zijn om meer energie voor langere tijd op te slaan. Ook zien de samenstellers van het rapport mogelijkheden op gebied van groene waterstof.

Mobiliteit
Op het gebied van mobiliteit zien we veranderingen. De deelauto is gemeengoed en dat geldt ook (in de stad) voor de deel (elektrische) fiets. Het openbaar vervoer wordt efficiënter en dat betekent dat vliegen op termijn alleen nog maar interessant is bij afstanden van meer dan 800 kilometer. Autonoom vervoer is belangrijker en we krijgen te maken met minder auto’s en dus ook minder chauffeurs.

Gebouwde omgeving
In de gebouwde omgeving zien we veel modulaire bouw en sensoren die data verzamelen om onze woonomgeving te monitoren en in te regelen, bijvoorbeeld meer of minder licht en de verwarming iets hoger of lager. Groene materialen als hout en bamboe worden belangrijker in de bouw. Nieuwe materialen, zoals aeroge (superlicht en uitzonderlijk isolerende eigenschappen) vinden hun entree. 

Arbeid en onderwijs
Door techniek en verdere digitalisering zijn veel banen verdwenen, terwijl in de persoonlijke dienstensfeer het aantal banen groeit. Veel banen verdwijnen als gevolg van techniek, met de inschatting dat in 2040 nog maar tweederde van de huidige werkgelegenheid aanwezig is. De steeds sneller ontwikkelende technologie betekent ook dat technici continu bij moet leren. Dat geldt overigens ook voor andere beroepsgroepen. Iedereen die werkt is ook student.

Twee scenario’s
Dit alles overziend komen de samenstellers van het rapport tot twee uiteenlopende toekomstbeelden, waarbij ze aangeven dat we waarschijnlijk ergens tussen de twee scenario’s zullen uitkomen. Het eerste scenario beschrijft ‘De Vlucht vooruit’, waarin we collectief doorgaan op de vertrouwde voet van het economisch model met welvaartsgroei als hoogste doel. In dit model ’De Vlucht vooruit’ gaat men er van uit dat de economische marktinstrumenten en de technologie uiteindelijk alle problemen oplossen. Bij het tweede model ‘Green New Deal’ gaat het roer om richting een wereld waar het om welzijn van de mensen, natuur en milieu gaat. En waar we de schade die de mens heeft toegebracht aan de aarde, voor zover mogelijk, nog proberen te herstellen.

De vlucht vooruit
Bij ‘De vlucht vooruit’ zijn technologie en technische bedrijven leidend. De samenstellers van het rapport verwachten dat de technologie in handen is van een paar spelers en dat zij de markt bepalen, sterker nog; ze hebben hun eigen valuta, zonder bankentoezicht. De ongelijkheid in Nederland, maar ook in Europa, neemt daardoor verder toe. En de hoeveelheid data die in het bezit is van deze techbedrijven maakt het voor hen mogelijk om het individu en de publieke opinie te beïnvloeden. Techbedrijven hebben hun invloed op de maatschappij jarenlang uitgebreid en in 2040 zijn ze inmiddels ‘too big to fail’. Duurzaamheid is ondergeschikt gemaakt aan levensstandaard. De concurrentie van het mkb neemt af, ook omdat deze bedrijven niet kunnen concurreren met het kapitaal en de innovatiekracht van de grote bedrijven. De maatschappij is in 2040 verregaand getechnologiseerd en geëlektrificeerd. De energietransitie is nog niet klaar, maar nieuwbouw is inmiddels energie-positief. Er is een verdeling tussen low- en high-tech-bedrijven. De marktmacht van de techbedrijven is groot. Producenten van technologie bepalen de regels; of het nu gaat om windmolens, warmte- of koelinstallaties, domotica of e-health. Enkele technologiebedrijven hebben in 2040 de hele keten in handen; productie en installatie en de steeds complexere techniek vraagt om bijpassende specialistische kennis en dat geldt ook voor technische dienstverleners.

Green New Deal
In het scenario ‘Green New Deal’ staat welzijn van mens, dier en planeet voorop. De publieke opinie vraagt om maatregelen om de klimaatverandering tegen te gaan en de groeiende ongelijkheid het hoofd te bieden. En ook in de VS gaan de grote techbedrijven belasting betalen over hun vermogens. Dat geldt ook voor China en India. Technologiebedrijven worden opgeknipt om te voorkomen dat ze ’too big to fail’ worden of een monopolistische positie krijgen. Het groeiende wantrouwen van burgers richting techbedrijven is bepalend bij deze aanpak en privacy is een groot goed. In 2040 wordt vervuiling door bedrijven streng beboet: producten zijn circulair of heel duur. Nieuwe productietechnieken, met optimaal gebruik van automatisering en robotisering, drukken in 2040 de kosten van ‘simpele’ arbeid. Burgers profiteren in 2040 van de toegenomen concurrentie bij (tech) bedrijven en nivellering van de welvaart. In het relatief kleine Nederland is de energietransitie in 2040 al afgerond De bedrijven in de technische sector zijn specialist in monitoren en installeren, of ze zijn opgeschoven naar ontwikkelaar en beheerder. Beide type bedrijven maken gebruik van slimme technologie. In de montage zorgen hersengestuurde exoskeletten dat de belasting op medewerkers minimaal is. Drones doen het gevaarlijke werk op het dak.

Hiermee eindigt de Scenariostudie van Techniek Nederland. Hoe de wereld er over 20 jaar daadwerkelijk uitziet, kan niemand op dit moment met zekerheid zeggen, zeker niet nu we ons midden in de crisis rond het coronavirus bevinden. Maar dat de technieksector een steeds belangrijker rol gaat spelen kunnen we wel met zekerheid zeggen.

Het rapport is te downloaden via de site : www.connect2025.nl/scenario2040/